Op weg naar een toegankelijke Eerste Kamer
Hoe maak je een rijksmonument toegankelijk voor mensen met een beperking? Waar kies je voor toegankelijkheid en waar weegt 800 jaar Binnenhofhistorie zwaarder? Janneke Bierman van bureau BiermanHenket is als architect verantwoordelijk voor de renovatie van de gebouwen van de Eerste Kamer. “Het is steeds weer zoeken naar balans.”
Rolstoelgebruikers, mensen die slecht ter been zijn, blinden en slechtzienden, doven en slechthorenden; iedereen met een lichamelijke beperking moet de mogelijkheid krijgen om zonder hulp openbare gebouwen te bezoeken. Toegang & toegankelijk is het thema van de Dag van de Architectuur 2023. Fysieke toegankelijkheid is ook een belangrijk thema bij de renovatie van het Binnenhof.
Architect Janneke Bierman werkt in opdracht van het Rijksvastgoedbedrijf aan de renovatie van de gebouwen van de Eerste Kamer, een van de oudste gedeeltes van het Binnenhof:
“De Eerste Kamer is absoluut nog niet integraal toegankelijk. Dat begint al bij de ingang, daar moet je een drempel van 18 centimeter over. Terwijl de Eerste Kamer als onderdeel van de wetgevende macht toch een voorbeeldfunctie heeft.”
Kruip-door-sluip-door
Het Eerste Kamercomplex bestaat uit een aaneenschakeling van zalen, kamers, gangen, tussenruimten, kelders en zoldervertrekken. Een kruip-door-sluip-door waarin zelfs doorgewinterde Kamerleden nog weleens verdwaalden. Dit doolhof moet na de renovatie 175.000 bezoekers per jaar kunnen ontvangen.
“Om die bezoekersstroom te ontvangen maken we een nieuwe publieksroute met toegang via de voormalige Hofkapel. Na binnenkomst komen de bezoekers langs de scanstraat. Met de trap of met de lift gaan ze dan naar de tweede verdieping. In het Mary Stuartkabinet krijgen bezoekers een introductie over het werk en de gebouwen van de Eerste Kamer. Vervolgens kunnen ze door naar de plenaire zaal. Met de hulp van een specialist integrale toegankelijkheid van Ongehinderd onderzoeken we hoe we die route toegankelijk kunnen maken voor mensen met een beperking.”
Ellebogenwerk
Bijna iedere muur in het Eerste Kamercomplex is monumentaal, zo blijk uit het cultuurhistorisch onderzoek dat voor de renovatie is verricht. “Er zijn niet veel muren die je zomaar even weg mag halen. Sommige monumentale muren zijn bovendien meer dan een meter dik. Dat heeft weer gevolgen voor de breedte van de doorgang. Want als je in een rolstoel zit moet je halverwege de opening weer met de ellebogen naar buiten kunnen om aan te zetten.”
“Een ander probleem in zo’n monumentaal gebouw zijn de deuren, die moeten voor goede toegankelijkheid automatisch opengaan. Maar veel 17-eeuwse deuren verdragen het niet om daarvoor aangepast te worden.”
Iedere ingreep vraagt weer om passen en meten. “Er komen op meerdere plekken nieuwe toiletten die integraal toegankelijk zijn. Waar vind je ruimte voor grotere toiletgroepen? En waar doet het plaatsen van een nieuwe lift het minste pijn? Het is steeds weer zoeken naar balans.”
Contrastwerking en stemmingslicht
De Integrale Toegankelijkheid standaard (ITS) is de Nederlandse standaard voor fysiek toegankelijk bouwen. Daar staan ook eisen in voor mensen met een visuele beperking. “Een trap moet makkelijk beloopbaar zijn, met goede leuningen en contrastwerking zodat slechtzienden het begin en het eind van de trap kunnen onderscheiden. In de prachtige monumentale trappenhuizen van Pieter de Swart en Pieter Post zou volgens de ITS een middenleuning moeten komen. Je moet goede argumenten hebben om daarvan af te wijken.”
Ook aan slechthorenden wordt gedacht. “Net als de Tweede Kamer heeft de Eerste Kamer een ‘stemmingsbel’. Deze bel schalt door de Kamergebouwen als de leden zich voor een stemming naar de plenaire zaal moeten spoeden. De stemmingsbel gaat na de renovatie niet alleen klinken maar ook blinken; voor slechthorenden wordt de bel aangevuld met lichtsignalen.”
"Over honderd jaar kunnen ze terugzien dat toegankelijkheid begin 21e eeuw een belangrijk thema was"
Vergunningen
De monumentale waarde van het Binnenhof wordt bewaakt door de afdeling Monumentenzorg van de gemeente Den Haag en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). “Je moet elke keuze tegenover de gemeente en de RCE met goede argumenten kunnen verdedigen. Zij beslissen uiteindelijk over de omgevingsvergunning. We zijn nu stap voor stap bezig met het Definitief Ontwerp en het aanvragen van de vergunningen.”
Het ontwerp kenmerkt zich niet door één belangrijke wijziging, maar door een veelheid aan verschillende aanpassingen. “Gelukkig kunnen monumentaliteit en toegankelijkheid soms samengaan. We hebben een nieuwe trap in de Hofkapel ingepast, waardoor juist de oude structuur weer zichtbaarder wordt. En we voegen een paar eigentijdse stijlkamers toe. Alles met respect voor de geschiedenis, zonder dat je het ervaart als een grote ingreep.”
Typisch Hollandse tijdlagen
Geen grote veranderingen, maar kleine, goed doordachte ingrepen met respect voor de historie. Het is allemaal typisch Hollands volgens Janneke Bierman. “Neem nu dat motto ‘sober en doelmatig’ van de renovatie, Hollandser kan het niet. Steeds borduren we weer voort op wat er al is, zonder alles radicaal overhoop te gooien.”
“Dat maakt het werken aan deze renovatie ook zo interessant. Door al die verbouwingen van het Binnenhof zie je de 800 jaar historie in tijdlagen terug. Tijdens deze renovatie brengen we weer een nieuwe tijdlaag aan. Over honderd jaar kunnen ze terugzien dat toegankelijkheid begin 21e eeuw een belangrijk thema was.”
-
Publicatie 15 juni 2023