Terug naar het oude trappenhuis
Felblauwe gewelven, okergele ribben en een rode bies. Niet alleen de architectuur, ook het kleurpalet in het trappenhuis van het voormalig ministerie van Justitie is indrukwekkend. En achter de huidige verflaag zitten weer heel andere kleuren verstopt. Door het werk van drie experts komen die nu weer naar voren.
‘Om hier te kunnen werken moet je geen hoogtevrees hebben’, lacht restaurator en kunsthistoricus Judith Bohan. Ze staat bijna tegen het plafond van het trappenhuis van het voormalig ministerie van Justitie, nu onderdeel van de Tweede Kamergebouwen. Om bij het plafond van het gebouw te komen, is op de derde verdieping een steiger geplaatst. En om helemaal bovenaan te komen, moet je drie smalle ladders beklimmen.
‘Iedere keer als ik iets op het spoor was, kreeg ik hartkloppingen. Zo bijzonder was het.’
De afgelopen periode onderzocht Judith hier, op dit kleine stukje Binnenhof, de verflagen. Daarbij – en ook daarna – had ze nauw contact met architectuurhistoricus Carien van Hoogevest, die vanuit Van Hoogevest Architecten verantwoordelijk is voor dit onderdeel van de renovatie van dit gebouw. ‘Het was echt een feestje, want je wist van tevoren niet wat je ging aantreffen’, blikt Judith nu terug. ‘Iedere keer als ik iets op het spoor was, kreeg ik hartkloppingen. Zo bijzonder was het.’
De oorspronkelijke schilderingen
Al snel tijdens het onderzoek bleek dat het blauw van de gewelven, dat het bovenaanzicht van het trappenhuis domineert, niet de oorspronkelijke kleur is. In plaats daarvan had architect Cornelis Hendrik Peters, een leerling van Pierre Cuypers, bij de bouw in 1883 gekozen voor een okergele afwerking op een lichte grondlaag. Dat verbaasde Carien niet: ‘Blauw is helemaal geen kleur die past bij de 19e-eeuwse neorenaissancestijl van het gebouw’, vertelt ze. Alleen daarom al wilde ze graag onderzoeken wat mogelijk was om de oude kleur terug te brengen tijdens de renovatie.
Maar er was meer. Want onder die blauwe kleur zaten prachtige schilderingen verstopt, zoals turquoise motiefjes met strepen en stippen, groene krullen en rode bloemen. En boven de ramen vond Judith twee cartouches – geschilderde schilden – met de woorden ‘kracht’ en ‘geloof’. Christelijke deugden die volgens Carien niet alleen goed tot hun recht kwamen in een gebouw van Justitie, maar ook corresponderen met beelden buiten het gebouw: ‘Je ziet echt dat Peters het als één geheel heeft ontworpen. Het is zonde dat dat met de tijd verloren is gegaan.’
De deelreconstructie
Op basis van de uitkomsten van Judiths onderzoek maakte Carien visualisaties van hoe het gebouw er na de renovatie uit zou kunnen zien. Daarin brengt ze het ontwerp weer helemaal terug naar hoe het vroeger was. ‘Deze visualisaties zijn met veel enthousiasme ontvangen door de Tweede Kamer’, vertelt ze trots. ‘Dat gaf ons genoeg reden om een deelreconstructie te maken. Om alvast één van de gewelven te schilderen. Decoratieschilder Jojanneke Post hielp ons hierbij.’
Jojannekes taak was om de vondsten van Judith te interpreteren en na te maken. Dat houdt onder andere in dat ze heel nauwkeurig op zoek ging naar de juiste kleur verf – door steeds stipjes te zetten en te beoordelen of ze niet te flauw of te fel zijn. ‘Ik lette er daarbij ook op dat de kleuren passen bij de rest van het gebouw’, geeft Jojanneke aan. ‘Dus het mocht er best een beetje uitzien alsof er slijtage of veroudering in zit. Dat is alleen maar logisch.’
Waar ze ook rekening mee hield, is dat ze erg dicht bij het plafond bezig was. Als de steigers straks weg zijn, en mensen zo’n 10 meter lager staan, is de beleving van de kleuren erg anders. ‘Gelukkig wist ik door Judiths onderzoek hoe het kleurverloop moet zijn’, licht ze toe. ‘De top van het gewelf is het donkerst, daarna wordt het steeds wat lichter. Maar als het goed is zie je daar als je beneden staat niets van.’
Boven verwachting
Jojannekes werk beperkte zich vooralsnog dus tot het schilderen van één gewelf. Maar dat heeft ze, volgens Carien en Judith, schitterend gedaan. ‘Het is echt boven verwachting’, spreekt Judith vol lof. ‘Niet alleen is de kleur prachtig, ook de motiefjes zijn helemaal zoals ze waren.’ Of de andere gewelven en daarna het gehele trappenhuis ook weer de kleuren van vroeger krijgen, of dat er toch voor een ander ontwerp wordt gekozen, is nu vooral een politieke keuze. Want de Binnenhofrenovatie is vooral een technische renovatie. Het onderzoek en restauratief herstel laat puur zien hoe het gebouw bezien kan worden en welke uitstraling het zou kúnnen hebben.
Naast monumentenzorg van de gemeente Den Haag en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed heeft een besluit ook financiële consequenties; dat spreekt voor zich. Maar als het aan de specialisten ligt, is er een duidelijke voorkeur. Zo besluit Carien: ‘Hopelijk ervaren de mensen die de keuze straks moeten maken hetzelfde wow-effect als wij. Want het is echt een enorme verrijking.’ Maar wat het ook wordt: voor nu kan iedereen genieten van een klein stukje ‘hoe-het-was’. En dat is ook een enorme winst.
Publicatie 14 december 2023, auteur Dian Visser/Sabel Communicatie