Overzicht onderzoeken naar de staat van de gebouwen
De staat van het monumentale Binnenhofcomplex is veel slechter dan bij de start van de renovatie is voorzien. Eerder onderzoek was gebaseerd op steekproeven omdat de gebouwen nog continu in gebruik waren.
Direct na de verhuizing van de Eerste Kamer, Tweede Kamer en Raad van State naar de tijdelijke huisvesting is gestart met verder onderzoek. Daaruit kwam naar voren dat de gebouwen ernstigere gebreken vertonen. In het ministerie van Algemene Zaken kunnen de onderzoeken pas plaatsvinden nadat het ministerie is verhuisd naar de tijdelijke huisvesting.
We zetten de belangrijkste bevindingen uit de onderzoeken op een rij.
Constructieve staat van de gebouwen
Veel wanden, vloeren, trappen en constructies zijn instabiel. In het gebouw van de Eerste Kamer zorgt het grote aantal gaten voor scheurvorming en instabiliteit van de muren. Dat was pas te zien na het verwijderen van de wandbespanning. Doordat de muren zodanig zijn verzwakt kunnen er geen nieuwe sparingen worden gemaakt. Dit zorgt voor complicaties bij het inpassen van nieuwe installaties. Om de draagkracht van de vaak monumentale muren te herstellen zijn extra werkzaamheden nodig.
Beschadigde en poreuze funderingen
Verschillende funderingen zijn niet meer stabiel. Op meerdere plekken zijn daarom extra werkzaamheden nodig om de fundering te versterken. Bijvoorbeeld in bij de Raad van State rondom de historische Volle Raadzaal. Op andere locaties zijn extra funderingsversterkingen nodig om de souterrains veilig toegankelijk te maken, bijvoorbeeld in het souterrain van de Eerste Kamer.
De funderingen verschillen per gebouw en zijn deels ook historisch. Verschillende oplossingen zijn nodig om met respect voor het verleden versterkingen aan te brengen. Zeker waar ook kelders worden aangepast.
Dakconstructies
Over het hele complex zijn extra herstelwerkzaamheden nodig voor de dakconstructies. Doordat de muren zijn gaan wijken is bijvoorbeeld de dakconstructie in het gebouw van de Eerste Kamer los komen te zitten. Bij het monumentale plafond van de plenaire zaal was het plaatsen van trekstangen noodzakelijk om beschadiging van de dakconstructie te voorkomen. Voor de herstelwerkzaamheden aan het dak zijn extra voorzieningen nodig, zodat het monument geen beschadigingen oploopt.
Trapconstructies
Onderzoek aan monumentale trappen toonde aan dat de constructies zo ernstig zijn aangetast dat de trappen gedeeltelijk buiten gebruik zijn gesteld. Dat is bijvoorbeeld het geval bij het trappenhuis in de Raad van State en de achttiende-eeuwse Stadhouderstrap in de Eerste Kamer (ook bekend als de ‘Pieter de Swart-trap’).
Gevelwerkzaamheden
Uit onderzoek naar de gevels blijkt dat het voegwerk, de stenen en het monumentale houtwerk poreus of verrot zijn. Hierdoor is een gevelrenovatie noodzakelijk. Zo zijn er bij onderzoek naar de gevel van de Raad van State en Eerste Kamer 3500 afzonderlijke beschadigingen gemeld. Deze moeten stuk voor stuk worden nagelopen om te kijken welke herstelwerkzaamheden nodig zijn.
Lekkages
De vochtproblemen in de Eerste Kamer worden veroorzaakt door lekkages van de Hofvijver, blijkt uit onderzoek. Om dit te herstellen moet een deel van de Hofvijver worden drooggelegd. De lekkages bevinden zich bij de monumentale delen, waaronder de Hofkapel. Voor het uitvoeren van deze herstelwerkzaamheden is extra onderzoek noodzakelijk.
Asbest
De hoeveelheid asbest in de gebouwen is veel groter dan voorzien. Gezien de veiligheidseisen konden deze onderzoeken pas starten na de uithuizing van de gebruikers. De verwachting is dat ook in het ministerie van Algemene Zaken veel asbest gevonden gaat worden. Asbest bevindt zich bovendien vaak op plekken die moeilijk toegankelijk zijn.
In de gebouwen van de Raad van State en Eerste Kamer zijn grote hoeveelheden asbest aangetroffen in de sparingen voor kabels en leidingen. Meestal op slecht toegankelijke plekken en vaak in combinatie met te verwijderen kabels en leidingen. Ook boven de plafonds en onder vloeren is asbest aangetroffen, zoals in de vloerconstructies van gebouw H bij de Tweede Kamer. Daarnaast zijn restanten aangetroffen van saneringen die eerder niet volledig zijn uitgevoerd.
De asbestsanering duurt langer dan voorzien. Dit wordt ten eerste veroorzaakt door de grote hoeveelheid asbest. Ten tweede doordat bij het verwijderen van de asbest de monumentale plafonds, muren en vloeren niet beschadigd mogen worden. Dit brengt extra tijd en kosten met zich mee.
Andere gevaarlijke stoffen
Op meerdere plekken zijn gevaarlijke stoffen aangetroffen. Ook die stoffen moeten volgens de geldende veiligheidsregels worden verwijderd. Zo is er bijvoorbeeld kwikhoudend slib in een kelderbak in ‘gebouw A’ van de Tweede Kamer gevonden. En zowel op het Opperhof als op de Hofplaats is PFAS gevonden in de bodem. De oorsprong hiervan ligt bij de protesten van de brandweer in 1983 waarbij grote hoeveelheden PFAS bevattend blusschuim over het Binnenhof zijn gespoten. De verontreinigde grond wordt onder streng toezicht gesaneerd. Dit was niet voorzien en brengt extra kosten met zich mee.
Inpassen installaties
Bij de uitwerking van het technisch ontwerp blijkt dat het inpassen van de installaties zeer complex is. Hierdoor is de realisatie van deze installaties veel duurder dan gedacht. Het onderstaande voorbeeld geeft daarvan een goede illustratie. Bij de proefopstelling in gebouwdeel J van de Tweede Kamer is gebleken dat er te weinig ruimte is tussen de verdiepingsvloeren voor het aanbrengen van installaties zoals kabelgoten voor elektra en leidingen voor warmte-elementen.
Om veilig te kunnen werken zonder door de vloer te zakken is een bijzondere oplossing bedacht. Boven de tracés waar de installaties in de opengemaakte vloeren worden aangelegd is een rijdend portaal opgesteld waaraan de veiligheidsgordel van het bouwplaats personeel wordt vastgehaakt.
Archeologische vondsten
De bodem onder het Binnenhof herbergt veel geschiedenis. Uit archeologisch onderzoek blijkt dat het aantal vondsten van historisch belang groter is dan kon worden verondersteld op basis van historische bronnen. De vondsten bevinden zich onder meer op het Opperhof en de Hofplaats. Deze vondsten komen aan het licht bij de voorbereiding van de nieuwe kelders of waar kelders worden verdiept, zoals bij de Eerste Kamer.
Na het verwijderen van de vijver in Lichthof 2 van ‘gebouw A’ van de Tweede Kamer is bij het ontgraven van de funderingsplaat geconstateerd dat dit in tegenstelling tot de verwachting geen funderingsplaat is maar een waterbak. Deze betonnen bak heeft een afmeting van ongeveer 6 x 6 meter. De fundering van beton is 30 cm dik met en het dek 15 cm dik en de ruimte in de waterbak is 60 cm hoog.
Bij het vrijgraven van de waterbak zijn putten, gemetselde funderingen, gemetselde riolen, gresbuizen, pvc-buizen en leidingen aangetroffen. Mogelijk ligt onder de waterbak nog deels de overkluizing van de beek die hier heeft gelopen.
Bij het milieukundig onderzoek is geconstateerd dat de grond rondom de waterbak is vervuild met lood. Hiervoor geldt dat personeel beschermende maatregelen moet treffen om op deze locatie te kunnen werken. Ook een jaarlijkse gezondheidskeuring hoort bij de eisen om op de locatie te werken. Ook is in de waterbak slib aanwezig. Onderzoek heeft uitgewezen dat dit slib met kwik en andere zware metalen is vervuild. Ook dit zal onder streng toezicht moeten worden verwijderd.
Bij graafwerkzaamheden is een deel van de fundering van de oude Hofsingelcentrale blootgelegd. Dit is een oude elektriciteitscentrale van Siemens uit 1889. Er zijn hierbij resten van fundering van gevels en muren ontdekt maar ook resten van de machinefundatie. Deze machinefundatie bestaat uit een gemetseld blok van 14 bij 10 meter. Het verwijderen van dit object heeft extra tijd in beslag genomen heeft geleid tot extra kosten.
